Las Dąbski | 27.07.2025

W niedzielę uczestniczyliśmy na zaproszenie zaprzyjaźnonego Stowarzyszenie Historyczno - Eksploracyjne "Archegryf" ,we wspólnej eksploracji w rejonie okolice nieistniejącego obecnie przedwojennego cmentarza małej osady Stuthof na Prawobrzeżu Szczecina. Teren, na którym toczyły się ciężkie walki w marcu 1945 r., okazał się niezwykle bogaty w artefakty. Odnaleziono m.in. sześć destruktów broni palnej - świadectwo walk oraz późniejszego zasypywania pozycji ogniowych. Zgodnie z procedurami, znaleziska zostały zabezpieczone przez Policję.

Wśród wielu ciekawych przedmiotów - monet, fragmentów odznaczeń, porcelany ( polecamy stronę Archegryfa, w ktorej wiecej jest opisanych artefaktow).

Nie mogliśmy też pominąć nagrobka, który - choć znany już wcześniej, wciąż robi wrażenie i zasługuje na zachowanie:

„Hier ruhet in Gott

Auguste Lehke

geb. Remuss

geb. 3.10.1867

gest. 7.5.1928

Ruhe sanft”

(Tu spoczywa w Bogu Auguste Lehke, z domu Remuss, ur. 3.10.1867, zm. 7.5.1928. Spoczywaj w pokoju.)

Auguste Amalie Lehrke z domu Remuss, urodziła się 8 października 1867 roku w wsi Bartel Wielki (Gross Bartel). Jej mężem został Hermann Lehrke, zmarł 9 maja 1936 roku w Dąbiu. Rodzina przybyła tu z Prus Zachodnich, z majątku Pagórki w gminie Skarszewy. Pani Auguste zmarła 7 marca 1928 roku w majątku Stutthof. (Trzebusz).

To ważne świadectwo historii i dawnego krajobrazu kulturowego tych ziem.

Cmentarz, na którym odnaleziono nagrobek, założony został prawdopodobnie w II połowie XIX w., przy nieistniejącej obecnie osadzie dworskiej, przy drodze dojazdowej do majątku. Otoczony jest on lasem. Na terenie cmentarza zachował się przerzedzony starodrzew w postaci kilku sosen, świerków i dębów. Z dawnej infrastruktury widoczne są ślady kilku obudowanych mogił oraz wspomniany nagrobek Augusty Lehke.

O osadzie Stuthof.

Stuthof, dawniej znany jako Tribus lub Triebz (XII wiek), a później od XVIII wieku, funkcjonował pod nazwą Stuthof (Stutthof) jako majątek rolniczy położony na wschodnim Prawobrzeżu Szczecina, w okolicach dzisiejszego Dąbia i Wielgowa. W XVIII-XIX wieku miejscowi osadnicy holenderscy zajmowali się tu hodowlą bydła i koni, a w XIX wieku powstały także dwie huty szkła. Folwark należący do majątku był własnością pruską i miejską. Od końca XIX wieku działał tutaj „Chausseehaus Stuthof” - zajazd szosowy, który z początkiem XX wieku przekształcono w popularną restaurację „Parkrestaurant Stuthof”. W latach 1930–1938 majątek wciąż się rozwijał - planowano m.in. budowę systemu filtracji wody opadowej oraz inne udoskonalenia infrastrukturalne. W 1945 roku osada została zniszczona w trakcie ostatnich walk II wojny światowej. Kompleks budynków, w tym restauracja, przestał istnieć. Teren został zdewastowany, a ślady materialne zagubiły się w czasie.

Na terenie majątku znajdował się niewielki cmentarzyk, zaznaczony na ówczesnych mapach z końca XIX i początku XX wieku. Znajdował się on w pobliżu dawnej restauracji i folwarku i służył jako lokalne miejsce pochówków mieszkańców osady oraz pracowników majątku.

Po wojnie teren osady został porzucony. Od 1945 roku zabudowania i nekropolie uległy systematycznemu niszczeniu. Przez kolejne dekady większość niewielkich cmentarzy na Szczecińskim Prawobrzeżu była fizycznie likwidowana w ich miejscu powstawały tereny zielone, parki lub lasy.

Obecnie w rejonie dawnego Trzebusza (Stuthof) nie istnieją widoczne, zachowane struktury. Jednak podczas eksploracji terenów leśnych, takich jak Las Dąbski, wciąż natrafiamy na ślady przeszłości: fragmenty dawnych nagrobków, artefakty codziennego życia, relikty cmentarzyków.

Dziękujemy wszystkim Koleżankom i Kolegom za wspólne działania, wzorową współpracę w terenie i pozytywną atmosferę!

Jeśli historia, eksploracja i ratowanie zapomnianych miejsc są Ci bliskie - dołącz do nas!

Stowarzyszenie Denkmal Pomorze to pasja, wiedza i działanie w jednym. Razem odkrywamy to, co zakryte.